Toch verwacht Van Gennip dat gemeenten crisissituaties kunnen weerstaan.
Binnenlands bestuur : Koen Enneking
30 augustus 2023
Ministers Carola Schouten (rechts) en Karien van Gennip in de Tweede Kamer − ANP / Peter Hilz
Beluister deze tekstEr is voor de Participatiewet geen onderzoek gedaan naar de gevolgen van een fors oplopende instroom in het geval van een crisis. Dat zegt demissionair minister Karien van Gennip (Sociale Zaken) in reactie op vragen van Kamerlid Tom van der Lee (GroenLinks). Wanneer plotseling veel mensen geen werk of inkomen hebben, kan het aantal bijstandsaanvragen hard stijgen. Met mogelijk grote gevolgen voor gemeenten. Van Gennip (CDA) ziet echter geen reden om aan te nemen dat zij dat niet aankunnen.
De uitvoeringskosten van de bijstand worden gefinancierd uit het gemeentefonds. Het totale budget voor deze kosten beweegt echter niet mee met de conjuncturele ontwikkelingen, maar met de rijksuitgaven. Extra bezuinigingen hebben direct invloed op de omvang van het fonds, met alle gevolgen van dien. Daarbij moesten gemeenten in vorige crises soms extra (extern) personeel inzetten. Dit om de stijging in het aantal bijstandsaanvragen op te vangen.
Energietoeslag
Toch verwacht Van Gennip dat gemeenten volgende crisissituaties het hoofd kunnen bieden. Als voorbeeld noemt ze de energietoeslag. De praktijk laat zien dat lokale overheden deze toeslag ‘snel en breed’ kunnen toekennen aan huishoudens met een laag inkomen. De minister ziet wel in dat deze inzet niet oneindig is. ‘Ook gemeenten ervaren steeds meer de arbeidsmarktkrapte, wat hun uitvoeringskracht beperkt’, schrijft de bewindsvrouw. Daar komt bij dat sommige groepen in eerdere crises extra kwetsbaar bleken. Denk aan jongeren, arbeidsmigranten, statushouders en sekswerkers.
Bij een onverhoopt hoge instroom zal er nog minder capaciteit zijn bij gemeenten om ondersteuning op maat te bieden
Ton Wilthagen, hoogleraar institutionele en juridische aspecten van de arbeidsmarkt
Crisisregeling Personeelsbehoud
Desondanks heeft Van Gennip naar eigen zeggen geen reden om aan te nemen dat de Participatiewet fors oplopende aanvragen niet aan zou kunnen. De minister richt hierbij haar pijlen op de Crisisregeling Personeelsbehoud (CP). Met deze maatregel wil het kabinet bedrijven en werknemers ondersteunen in het behouden van banen in een crisis die buiten het ondernemersrisico ligt. Het moet mogelijk worden werknemers tijdelijk (ander) werk te laten verrichten, of een loonsubsidie beschikbaar te stellen. Door het aantrekkelijker te maken om banen te behouden, verwacht de bewindspersoon dat de instroom in sociale zekerheidsregelingen ten tijde van een crisis zal verminderen.
Participatiewet weinig effectief
Ton Wilthagen deelt deze verwachting. Hij is hoogleraar institutionele en juridische aspecten van de arbeidsmarkt aan de Universiteit van Tilburg. Wilthagen voegt daar nog wel wat aan toe: de Participatiewet is nog weinig effectief gebleken wat betreft het hoofddoel: mensen helpen (weer) te participeren. ‘De wet moet in dat opzicht nog steeds op de schop, zo is het inzicht bij velen’, zegt de hoogleraar. ‘Bij een onverhoopt hoge instroom zal er nog minder capaciteit zijn bij gemeenten om ondersteuning op maat te bieden. Dat is dus wel een risico.’
Anderswerkenden
Daarbij is de CP-regeling nog niet af. Het ontwerp en de onderliggende overwegingen zijn wat Wilthagen betreft interessant, maar er wordt zijns inziens nog steeds sterk gedacht in termen van werknemers en lonen. ‘Terwijl Nederland een enorme groep ‘anderswerkenden’ kent, zoals zzp’ers en flexwerkers. Die moet je ook wat kunnen bieden in crisistijden.’
Arbeidsmarktkrapte
De SZW-minister vermoedt dat het zo’n vaart niet zal lopen. Ze benadrukt dat de huidige krapte op de arbeidsmarkt kan leiden tot een hogere bijstandsuitstroom. ‘De kans om werk te vinden is immers groter’, zo redeneert de minister. Zij rekent er op dat de huidige krapte voor een deel langdurig van aard zal zijn. Mocht de situatie op de arbeidsmarkt toch drastisch veranderen, dan is dat volgens Van Gennip geen reden tot zorg. De bewindsvrouw meent dat het verleden heeft uitgewezen dat ‘onze sociale zekerheid de hogere instroom aankan.’ Ook in tijden van crisis is de Participatiewet ‘uitvoerbaar’, aldus Van Gennip.