Bijstand moet simpeler en soepeler, vindt kabinet

Minister Schouten in de Tweede Kamer − ANP / Peter Hilz

Minister Schouten presenteert een pakket aan maatregelen om de menselijke maat terug te brengen in de bijstand.

 Binnenlands Bestuur: Adriaan de Jonge  21 juni 2022

Wie een bijstandsuitkering heeft en daarnaast in deeltijd werkt, moet er iets aan overhouden. Wie mantelzorg of vrijwilligerswerk doet, moet daarvoor niet gestraft worden met een korting op de uitkering. Wie een boodschappentas of een verjaardagscadeau krijgt, moet niet standaard met een terugvordering te maken krijgen. En gemeenten moeten meer ruimte krijgen om van de regels af te wijken in uitzonderlijke gevallen.

Vertrouwen

Dat wil minister Carola Schouten voor Armoedebestrijding en Participatie (ChristenUnie) bereiken met het pakket aan aanpassingen van de Participatiewet dat ze dinsdag presenteert. Na overleg met onder andere gemeenten en bijstandsgerechtigden zelf, komt ze met een aantal voorgestelde maatregelen die het bijstandsregime minder hardvochtig moeten maken. Wat Schouten betreft moeten vertrouwen en de menselijke maat centraal komen te staan in de hervorming van de Participatiewet.

Boete op compassie

‘De Participatiewet is momenteel uit balans’, stelt de minister in een brief aan de Tweede Kamer. Bijstandsgerechtigden krijgen te maken met ingewikkelde regels en een streng sanctieregime, stelt de minister vast. ‘Daardoor verkeren mensen in onzekerheid, wordt werkhervatting bemoeilijkt en ervaren burgers wantrouwen bij hun contact met de overheid.’ Wat Schouten ook dwars zit, is dat het bieden of ontvangen van hulp van vrienden en familie wordt afgestraft. ‘Een zogezegde boete op compassie.’

Omzien

Een gift aan een bijstandsgerechtigde kan bijvoorbeeld worden aangemerkt als inkomen, waardoor de uitkering wordt verlaagd. En als iemand in de bijstand mantelzorg verleent, wordt dat beschouwd als een ‘op geld waardeerbare activiteit’, wat ook leidt tot korting op de uitkering. Een gezamenlijke rekening voeren of inwonen bij de mantelzorgpatiënt kan financiële consequenties hebben. Net als het in huis nemen van iemand die dakloos is of dreigt te worden. Al dat soort effecten wil Schouten voorkomen. ‘Als omzien naar elkaar niet meer kan, wordt het een heel kille samenleving.’

Vrijlaten

Daarom stelt de minister onder andere voor om vast te leggen dat giften en andere meevallers (bijvoorbeeld uit ‘incidentele hobbymatige verkoop’) tot een bepaald maximum worden vrijgelaten. Gemeenten mogen daar nu al zelf regels voor opstellen, maar er is geen landelijke richtlijn. Ook de belemmeringen voor het verlenen van mantelzorg vanuit de bijstand moeten ‘daar waar mogelijk’ worden weggenomen.

Werken

Ook wil Schouten werken vanuit de bijstand aantrekkelijker maken. De vrijlating van inkomsten uit werk moet ‘breder’ worden toegepast. Daarnaast moeten inkomsten automatisch worden verrekend met de uitkering, zodat er minder onzekerheid ontstaat bij wisselende inkomsten uit werk. Om dezelfde reden wil de minister een ‘bufferbudget’ om schommelingen in het inkomen op te vangen. Verder moet het (opnieuw) aanvragen van een uitkering makkelijker worden, zodat die procedure geen drempel vormt om kortstondig werk aan te nemen.

Uitzonderingen

Gemeenten moeten volgens het plan meer ruimte krijgen om uitzonderingen te maken waar dat nodig is. Het opleggen van de zoektermijn van vier weken voor jongeren tot 27 jaar (die bepaalt dat jongeren eerst op zoek moeten naar werk of een studie voordat ze een bijstandsuitkering kunnen krijgen) wordt een bevoegdheid, geen verplichting. Ook de mogelijkheden om af te wijken van de kostendelersnorm, of de hoogte van de bijstand af te stemmen op de specifieke situatie, moeten sterker worden verankerd in de wet. Daarnaast moeten gemeenten meer vrijheid krijgen om te experimenteren met nieuwe vormen van toeleiding naar werk of participatie.